Kosmologi dan Kosmogoni Novel Jago Kluruk Hilda Hananti

Kosmologi dan Kosmogoni Novel Jago Kluruk
Hilda Hananti
1.1            Kehidupan Didesa
            Kehidupan didesa yang diceritakan dalam Novel Jago Kluruk ini adalah menceritakan tetntang kehidupan yang berada dipedukuhan Grogol. Hal ini dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
            Nganti dina Kemis legi padukuhan Grogol rame dening bocah-bocah sing lagi ater-ater utawa mujung sedulur manca desa. Punjung pinunjung ing alaming karang pedesaan wus dadi padatan sing mbalung sum-sum. Kanthi pangangkah supaya kekandangan lewih raket, anggone memitran sangsaya supeket. Tepungan ing jaban desa sing beneri ora duwe gawe nyandharan, kapunjung akakaran komplit karo jajanan pinilih sing edi misasa. Mung wae, anggone munjung mau uga adhedhasar kekuwatan lan dayane kuluwarga. Mula adat punjung-punjunjung ora dadi bot repot. Tetep krasa entheng sanggane. (halaman 18)
            Urip prasaja iku wigati banget mungguhing bebrayan ing padhusunan. Siji lan sijine ora bakal jor-joran. Kabeh wis mangerti, patingkah jor-joran gampang ngurubake panas-panasan. Gerah gampang nuwuhake asedah antarane para warga. Akeh contone merga senang umuk lan pamer, banjur gawe benthik lan muthik. Para leleuhur paring pitutur kanggo putra wayah. Dedalane guna lawan sekti kudu andhap asor. Wani ngalah luhur wekasane. Piwulang becik mau wus kerep digegulang sajroning pasrawungan. Kabeh mau supaya urip bisa guyub rukun ayem tentrem lahir batin. (halaman 29)
            Srengenge wis surup, wong desa Grogol muli manjet ing pinggir dalan, sisih kiwa gawang, jejer-jejer pating kerlip ing pendah lintang ambyar asri ing angkasa biru. (halaman 31)
            Saksuwene sepasar wong-wong ing tlatah dhusun Grogol katon ewuh, gupuh singkut gumrengut. Saben kulawarga padha repot anggone bakal mahargya upacara desa sing diarani nyadranan. Dinane ngepasi Jumah Pahing. Wong sakdesa meh-meh sarujuk yen dina Jumah Pahing iku mesthi kanggo wektu nindhakake upacara dhusun. (halaman 1)











1.2            Kesenian
            Kesenian yang ada dituliskan didalam novel Jago Kluruk anggitan Hilda Hananti ini menjelaskan beberapa kesenian dan kebudayaan Jawa. Sekarang dapat diteliti satu persatu, yang ada dalam hubungannya dengan kesenian dan kebudayaan Jawa. Hal tersebut dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut.
1.      Seni Sungging
            Seni sungging adalah wayang yang pahat, diukir dan digambar. Setiap wayang dibangun karakternya melalui watak dan diukir didalam muka wayang tersebut. Hal tersebut menimbulkan estetika tersendiri.dari pahatan yang berada didalam wajah wayang akan terlihat perwatakan wayang tersebut.
2.      Seni Joged
            Seni joged atau tari juga terdapat dalam wayang, hampir setiap adegan sangat mudah ditemui didalam setiap adegannya. Tetapi, jogednya wayang juga disesuaikan dengan dengan sifat dan wayangnya. Joged budhalan prajurit racak dengan gerakan serang, dilakukan dengan serius. Sebagai contoh kiprahnya pragtoa atau Dursasana pasti sigrak dan tertawanya terbahak-bahak. Kemudian pembawaan dari Bagong yang mempunyai sifat lucu yang menjadikan para penonton tertawa. Werkudara yang menjoged diakir pertunjukan menunjukan kewibawaannya. Kemudian juga pembawaan dari raksaksa, yang menakutkan
3.      Seni Swara
            Mulai gamelan dibunyikan, suaranya Nyai waranggana berbunyi memenuhi bayangan para penonton. Para pengiring juru genong mengiringi suara tersebut. Apa lagi ketika sang dalang sudah mulai lengah dipanggung, kemudian pagelaran dimulai. Suluk yang gandem, marem, membuat enak dan terasa indah didengar di telinga. Karena sulukan tersebut menjadi tanda jejer dan adegan menurut pakem yang sudah ditentukan, swara suluk mesthi bisa membuat swasana seneng ataupun sedih.

4.      Seni Sandiwara
            Cerita atau lakon wayang jelas berhubungan dengan ceritanya. Artinya ada asal mulanya bab atau sebuah perkara didalam sebuah cerita. Gancange perkara tadi bisa menumbuhkan kerukunan dan pertengkaran. Kedua-duanya mencari teman untuk membelanya sendiri-sendiri, supaya menang. Kemudian pada akirnya tokoh/lakon sing bener berlenger, sing salah seleh.
5.      Seni Sastra
            Tembang sastra itu mewujudkan wedharing gagasan dengan tembung-tembung yang terpilih. Walaupun bahasa yang dipakai jarang dipakai pada bahasa-bahasa sehari. Bobot dari cerita dhalang yang diucapka dengan tembung bahasa-bahasa kawi, yang dipercaya memuat arti dan estetika yang tinggi.
6.      Seni Gendhing
            Jika dibadingkan dengan iringan gamelan yag lainnya, jelas bahwa pagelaran wayang purwa itu mempunyai kelengkapan dari pada wayang-wayang yang lain. Mulai dari pathet nem, pathet sanga lan pathet manyura katata miturut golongane laras slendro. Namun jika menggunakan laras pelog pasti akan dimulai dari pathet nem, pathet lima, sampai pathet barang. Golongan laras dan pathet tadi ada aturannya sendiri-sendiri. Karena begitu susahnya gending tadi tidak berani untuk mengiringi pagelaran wayang.














2.1     Latar belakang Pengarang
            Pengarang dalam hal ini menceritakan kehidupan dipedesaan hingga kesenian yang ada didalam kebudayaan Jawa. Hal tersenut dapat diperoleh dalam kutipan sebagai berikut:
            Nganti dina Kemis legi padukuhan Grogol rame dening bocah-bocah sing lagi ater-ater utawa mujung sedulur manca desa. Punjung pinunjung ing alaming karang pedesaan wus dadi padatan sing mbalung sum-sum. Kanthi pangangkah supaya kekandangan lewih raket, anggone memitran sangsaya supeket. Tepungan ing jaban desa sing beneri ora duwe gawe nyandharan, kapunjung akakaran komplit karo jajanan pinilih sing edi misasa. Mung wae, anggone munjung mau uga adhedhasar kekuwatan lan dayane kuluwarga. Mula adat punjung-punjunjung ora dadi bot repot. Tetep krasa entheng sanggane. (halaman 18)
            Urip prasaja iku wigati banget mungguhing bebrayan ing padhusunan. Siji lan sijine ora bakal jor-joran. Kabeh wis mangerti, patingkah jor-joran gampang ngurubake panas-panasan. Gerah gampang nuwuhake asedah antarane para warga. Akeh contone merga senang umuk lan pamer, banjur gawe benthik lan muthik. Para leleuhur paring pitutur kanggo putra wayah. Dedalane guna lawan sekti kudu andhap asor. Wani ngalah luhur wekasane. Piwulang becik mau wus kerep digegulang sajroning pasrawungan. Kabeh mau supaya urip bisa guyub rukun ayem tentrem lahir batin. (halaman 29)
            Kemudian sipenulis novel Jago Kluruk, Hilda Hananti juga menceritakan tentang kesenian wayang. Hal tersebut dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
            Juru paniti enggal nggelar racikan gamelan. Panggonan gamelan mawa landhesan klasa gumelar. Tumuli ditata kanthi becik edi peni. Gamelan pepak, laras slendro lan laras pelog. Pehing, saron, demung, lan slenthem dadi dagolongan kang disebut balungan. Kethuk, kenong, kempul, gong katon mengkilap. Gayane wujud ratune nangaingukir prada emas. Gambang kang digawe saka kayu walikukun ketog warna ireng ngremengmeng merbawane. Kendhang, ketipung, batangan mapan ing tengah ngarep nyedaki sing nonton. Tambur, rebab, suling njangkepi piranti. Kira-kira wancine jam setengah lima sore, juru peniti gamelan rampung makarya. Nuli juru simping wayang age-age nindakake jejibahane. Kelir digelar, debong, pring, pantek, tali cumawis tan ana kang sisip. Kabeh lumaku nut rancangan sahawit. (halaman 57)
            Wayang disimping ngiwa nengen. Mula kawentas bala kiwa lan bala tengen. Simpingane jan endah tenan. Gedhe cilikane wayang sarwo urut, mentut lan patut. Yakuwi sing diarani seni adi luhung. Sapa wae kang mirsani, kepranan atine. Bala kiwa dumadi saka wadya sabrang kang saperangan gedhe wujud buta rauksa. Watake buta buteng betah nganiaya nilik saka wujude wae wis medeni nggegirisi. Sejekari bala tengen sing racake dumadi saka kalangan satriya. Rupane bagus, andhap asor, merak ati. (halaman 61)






2.3     Ideologi Pengarang
            Pengarang dalam menuliskan idenya dalam novel Jago Kluruk karya Hilda Hananti memilih kata-kata yang bagus. Dan diulang-ulang. Pengarang banyak menceritakab budaya Jawa yang berupa wayang. Hal tersebut dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
            Wayang disimping ngiwa nengen. Mula kawentas bala kiwa lan bala tengen. Simpingane jan endah tenan. Gedhe cilikane wayang sarwo urut, mentut lan patut. Yakuwi sing diarani seni adi luhung. Sapa wae kang mirsani, kepranan atine. Bala kiwa dumadi saka wadya sabrang kang saperangan gedhe wujud buta rauksa. Watake buta buteng betah nganiaya nilik saka wujude wae wis medeni nggegirisi. Sejekari bala tengen sing racake dumadi saka kalangan satriya. Rupane bagus, andhap asor, merak ati. (halaman 61)
            Urip prasaja iku wigati banget mungguhing bebrayan ing padhusunan. Siji lan sijine ora bakal jor-joran. Kabeh wis mangerti, patingkah jor-joran gampang ngurubake panas-panasan. Gerah gampang nuwuhake asedah antarane para warga. Akeh contone merga senang umuk lan pamer, banjur gawe benthik lan muthik. Para leleuhur paring pitutur kanggo putra wayah. Dedalane guna lawan sekti kudu andhap asor. Wani ngalah luhur wekasane. Piwulang becik mau wus kerep digegulang sajroning pasrawungan. Kabeh mau supaya urip bisa guyub rukun ayem tentrem lahir batin. (halaman 29)

            Nganti dina Kemis legi padukuhan Grogol rame dening bocah-bocah sing lagi ater-ater utawa mujung sedulur manca desa. Punjung pinunjung ing alaming karang pedesaan wus dadi padatan sing mbalung sum-sum. Kanthi pangangkah supaya kekandangan lewih raket, anggone memitran sangsaya supeket. Tepungan ing jaban desa sing beneri ora duwe gawe nyandharan, kapunjung akakaran komplit karo jajanan pinilih sing edi misasa. Mung wae, anggone munjung mau uga adhedhasar kekuwatan lan dayane kuluwarga. Mula adat punjung-punjunjung ora dadi bot repot. Tetep krasa entheng sanggane. (halaman 18)

            Juru paniti enggal nggelar racikan gamelan. Panggonan gamelan mawa landhesan klasa gumelar. Tumuli ditata kanthi becik edi peni. Gamelan pepak, laras slendro lan laras pelog. Pehing, saron, demung, lan slenthem dadi dagolongan kang disebut balungan. Kethuk, kenong, kempul, gong katon mengkilap. Gayane wujud ratune nangaingukir prada emas. Gambang kang digawe saka kayu walikukun ketog warna ireng ngremengmeng merbawane. Kendhang, ketipung, batangan mapan ing tengah ngarep nyedaki sing nonton. Tambur, rebab, suling njangkepi piranti. Kira-kira wancine jam setengah lima sore, juru peniti gamelan rampung makarya. Nuli juru simping wayang age-age nindakake jejibahane. Kelir digelar, debong, pring, pantek, tali cumawis tan ana kang sisip. Kabeh lumaku nut rancangan sahawit. (halaman 57)





2.3     Hubungan pengarang dan karyanya
            Pengarang ingin mengangkat kebudayaan Jawa yaitu seni wayang dan seni-seni lainnya seperti seni sungging, seni joged, seni swara, seni sandiwara, seni dadtra, seni gendhing. Dan yang paling ditonjolkan disini adalah seni wayangnya. Hal tersebut dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
            Wayang disimping ngiwa nengen. Mula kawentas bala kiwa lan bala tengen. Simpingane jan endah tenan. Gedhe cilikane wayang sarwo urut, mentut lan patut. Yakuwi sing diarani seni adi luhung. Sapa wae kang mirsani, kepranan atine. Bala kiwa dumadi saka wadya sabrang kang saperangan gedhe wujud buta rauksa. Watake buta buteng betah nganiaya nilik saka wujude wae wis medeni nggegirisi. Sejekari bala tengen sing racake dumadi saka kalangan satriya. Rupane bagus, andhap asor, merak ati. (halaman 61)








3.1     Penutup/Pesan
            Novel Jago Kluruk anggitan Hilda Hananti ini sangat bagus untuk dibace karena menjelaskan tentang kehidupan masyarakat Jawa yang berada dipedesaan yang hidup rukun dengan tetangganya dan masyarakat lain. Dan menjelaksn pula tentang indahnya budaya dan kaya sastra Jawa yang adi luhung dan penuh arti.

0 Responses

Posting Komentar