Kosmologi
dan Kosmogoni Novel Jago Kluruk
Hilda
Hananti
1.1
Kehidupan
Didesa
Kehidupan didesa yang diceritakan
dalam Novel Jago Kluruk ini adalah menceritakan tetntang kehidupan yang berada
dipedukuhan Grogol. Hal ini dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
Nganti dina Kemis
legi padukuhan Grogol rame dening bocah-bocah sing lagi ater-ater utawa mujung
sedulur manca desa. Punjung pinunjung ing alaming karang pedesaan wus dadi
padatan sing mbalung sum-sum. Kanthi pangangkah supaya kekandangan lewih raket,
anggone memitran sangsaya supeket. Tepungan ing jaban desa sing beneri ora duwe
gawe nyandharan, kapunjung akakaran komplit karo jajanan pinilih sing edi
misasa. Mung wae, anggone munjung mau uga adhedhasar kekuwatan lan dayane
kuluwarga. Mula adat punjung-punjunjung ora dadi bot repot. Tetep krasa entheng
sanggane. (halaman 18)
Urip prasaja iku wigati banget
mungguhing bebrayan ing padhusunan. Siji lan sijine ora bakal jor-joran. Kabeh
wis mangerti, patingkah jor-joran gampang ngurubake panas-panasan. Gerah
gampang nuwuhake asedah antarane para warga. Akeh contone merga senang umuk lan
pamer, banjur gawe benthik lan muthik. Para leleuhur paring pitutur kanggo
putra wayah. Dedalane guna lawan sekti kudu andhap asor. Wani ngalah luhur
wekasane. Piwulang becik mau wus kerep digegulang sajroning pasrawungan. Kabeh
mau supaya urip bisa guyub rukun ayem tentrem lahir batin.
(halaman 29)
Srengenge wis surup, wong desa
Grogol muli manjet ing pinggir dalan, sisih kiwa gawang, jejer-jejer pating
kerlip ing pendah lintang ambyar asri ing angkasa biru.
(halaman 31)
Saksuwene sepasar wong-wong ing
tlatah dhusun Grogol katon ewuh, gupuh singkut gumrengut. Saben kulawarga padha
repot anggone bakal mahargya upacara desa sing diarani nyadranan. Dinane
ngepasi Jumah Pahing. Wong sakdesa meh-meh sarujuk yen dina Jumah Pahing iku
mesthi kanggo wektu nindhakake upacara dhusun. (halaman 1)
1.2
Kesenian
Kesenian yang ada dituliskan didalam
novel Jago Kluruk anggitan Hilda Hananti ini menjelaskan beberapa kesenian dan
kebudayaan Jawa. Sekarang dapat diteliti satu persatu, yang ada dalam
hubungannya dengan kesenian dan kebudayaan Jawa. Hal tersebut dapat dibuktikan
dalam kutipan sebagai berikut.
1. Seni
Sungging
Seni sungging adalah wayang yang pahat, diukir dan digambar.
Setiap wayang dibangun karakternya melalui watak dan diukir didalam muka wayang
tersebut. Hal tersebut menimbulkan estetika tersendiri.dari pahatan yang berada
didalam wajah wayang akan terlihat perwatakan wayang tersebut.
2. Seni
Joged
Seni joged atau tari juga terdapat dalam wayang, hampir
setiap adegan sangat mudah ditemui didalam setiap adegannya. Tetapi, jogednya
wayang juga disesuaikan dengan dengan sifat dan wayangnya. Joged budhalan
prajurit racak dengan gerakan serang, dilakukan dengan serius. Sebagai contoh
kiprahnya pragtoa atau Dursasana pasti sigrak dan tertawanya terbahak-bahak.
Kemudian pembawaan dari Bagong yang mempunyai sifat lucu yang menjadikan para
penonton tertawa. Werkudara yang menjoged diakir pertunjukan menunjukan
kewibawaannya. Kemudian juga pembawaan dari raksaksa, yang menakutkan
3. Seni
Swara
Mulai gamelan dibunyikan, suaranya Nyai waranggana
berbunyi memenuhi bayangan para penonton. Para pengiring juru genong mengiringi
suara tersebut. Apa lagi ketika sang dalang sudah mulai lengah dipanggung,
kemudian pagelaran dimulai. Suluk yang gandem, marem, membuat enak dan terasa
indah didengar di telinga. Karena sulukan tersebut menjadi tanda jejer dan
adegan menurut pakem yang sudah ditentukan, swara suluk mesthi bisa membuat swasana
seneng ataupun sedih.
4. Seni
Sandiwara
Cerita atau lakon wayang jelas berhubungan dengan
ceritanya. Artinya ada asal mulanya bab atau sebuah perkara didalam sebuah
cerita. Gancange perkara tadi bisa menumbuhkan kerukunan dan pertengkaran.
Kedua-duanya mencari teman untuk membelanya sendiri-sendiri, supaya menang.
Kemudian pada akirnya tokoh/lakon sing
bener berlenger, sing salah seleh.
5. Seni
Sastra
Tembang sastra itu mewujudkan wedharing gagasan dengan
tembung-tembung yang terpilih. Walaupun bahasa yang dipakai jarang dipakai pada
bahasa-bahasa sehari. Bobot dari cerita dhalang yang diucapka dengan tembung
bahasa-bahasa kawi, yang dipercaya memuat arti dan estetika yang tinggi.
6. Seni
Gendhing
Jika dibadingkan dengan iringan gamelan yag lainnya,
jelas bahwa pagelaran wayang purwa itu mempunyai kelengkapan dari pada
wayang-wayang yang lain. Mulai dari pathet nem, pathet sanga lan pathet manyura
katata miturut golongane laras slendro. Namun jika menggunakan laras pelog
pasti akan dimulai dari pathet nem, pathet lima, sampai pathet barang. Golongan
laras dan pathet tadi ada aturannya sendiri-sendiri. Karena begitu susahnya
gending tadi tidak berani untuk mengiringi pagelaran wayang.
2.1 Latar
belakang Pengarang
Pengarang dalam hal ini menceritakan
kehidupan dipedesaan hingga kesenian yang ada didalam kebudayaan Jawa. Hal
tersenut dapat diperoleh dalam kutipan sebagai berikut:
Nganti dina Kemis
legi padukuhan Grogol rame dening bocah-bocah sing lagi ater-ater utawa mujung
sedulur manca desa. Punjung pinunjung ing alaming karang pedesaan wus dadi
padatan sing mbalung sum-sum. Kanthi pangangkah supaya kekandangan lewih raket,
anggone memitran sangsaya supeket. Tepungan ing jaban desa sing beneri ora duwe
gawe nyandharan, kapunjung akakaran komplit karo jajanan pinilih sing edi
misasa. Mung wae, anggone munjung mau uga adhedhasar kekuwatan lan dayane
kuluwarga. Mula adat punjung-punjunjung ora dadi bot repot. Tetep krasa entheng
sanggane. (halaman 18)
Urip prasaja iku wigati banget
mungguhing bebrayan ing padhusunan. Siji lan sijine ora bakal jor-joran. Kabeh
wis mangerti, patingkah jor-joran gampang ngurubake panas-panasan. Gerah
gampang nuwuhake asedah antarane para warga. Akeh contone merga senang umuk lan
pamer, banjur gawe benthik lan muthik. Para leleuhur paring pitutur kanggo
putra wayah. Dedalane guna lawan sekti kudu andhap asor. Wani ngalah luhur
wekasane. Piwulang becik mau wus kerep digegulang sajroning pasrawungan. Kabeh
mau supaya urip bisa guyub rukun ayem tentrem lahir batin.
(halaman 29)
Kemudian sipenulis novel Jago
Kluruk, Hilda Hananti juga menceritakan tentang kesenian wayang. Hal tersebut
dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
Juru paniti enggal
nggelar racikan gamelan. Panggonan gamelan mawa landhesan klasa gumelar. Tumuli
ditata kanthi becik edi peni. Gamelan pepak, laras slendro lan laras pelog.
Pehing, saron, demung, lan slenthem dadi dagolongan kang disebut balungan.
Kethuk, kenong, kempul, gong katon mengkilap. Gayane wujud ratune nangaingukir
prada emas. Gambang kang digawe saka kayu walikukun ketog warna ireng
ngremengmeng merbawane. Kendhang, ketipung, batangan mapan ing tengah ngarep
nyedaki sing nonton. Tambur, rebab, suling njangkepi piranti. Kira-kira wancine
jam setengah lima sore, juru peniti gamelan rampung makarya. Nuli juru simping
wayang age-age nindakake jejibahane. Kelir digelar, debong, pring, pantek, tali
cumawis tan ana kang sisip. Kabeh lumaku nut rancangan sahawit. (halaman
57)
Wayang disimping ngiwa nengen. Mula
kawentas bala kiwa lan bala tengen. Simpingane jan endah tenan. Gedhe cilikane
wayang sarwo urut, mentut lan patut. Yakuwi sing diarani seni adi luhung. Sapa
wae kang mirsani, kepranan atine. Bala kiwa dumadi saka wadya sabrang kang
saperangan gedhe wujud buta rauksa. Watake buta buteng betah nganiaya nilik
saka wujude wae wis medeni nggegirisi. Sejekari bala tengen sing racake dumadi
saka kalangan satriya. Rupane bagus, andhap asor, merak ati.
(halaman 61)
2.3 Ideologi
Pengarang
Pengarang dalam menuliskan idenya
dalam novel Jago Kluruk karya Hilda Hananti memilih kata-kata yang bagus. Dan
diulang-ulang. Pengarang banyak menceritakab budaya Jawa yang berupa wayang.
Hal tersebut dapat dibuktikan dalam kutipan sebagai berikut:
Wayang disimping
ngiwa nengen. Mula kawentas bala kiwa lan bala tengen. Simpingane jan endah
tenan. Gedhe cilikane wayang sarwo urut, mentut lan patut. Yakuwi sing diarani
seni adi luhung. Sapa wae kang mirsani, kepranan atine. Bala kiwa dumadi saka
wadya sabrang kang saperangan gedhe wujud buta rauksa. Watake buta buteng betah
nganiaya nilik saka wujude wae wis medeni nggegirisi. Sejekari bala tengen sing
racake dumadi saka kalangan satriya. Rupane bagus, andhap asor, merak ati.
(halaman 61)
Urip prasaja iku wigati banget
mungguhing bebrayan ing padhusunan. Siji lan sijine ora bakal jor-joran. Kabeh
wis mangerti, patingkah jor-joran gampang ngurubake panas-panasan. Gerah
gampang nuwuhake asedah antarane para warga. Akeh contone merga senang umuk lan
pamer, banjur gawe benthik lan muthik. Para leleuhur paring pitutur kanggo
putra wayah. Dedalane guna lawan sekti kudu andhap asor. Wani ngalah luhur
wekasane. Piwulang becik mau wus kerep digegulang sajroning pasrawungan. Kabeh
mau supaya urip bisa guyub rukun ayem tentrem lahir batin.
(halaman 29)
Nganti dina Kemis legi padukuhan
Grogol rame dening bocah-bocah sing lagi ater-ater utawa mujung sedulur manca
desa. Punjung pinunjung ing alaming karang pedesaan wus dadi padatan sing
mbalung sum-sum. Kanthi pangangkah supaya kekandangan lewih raket, anggone memitran
sangsaya supeket. Tepungan ing jaban desa sing beneri ora duwe gawe nyandharan,
kapunjung akakaran komplit karo jajanan pinilih sing edi misasa. Mung wae,
anggone munjung mau uga adhedhasar kekuwatan lan dayane kuluwarga. Mula adat
punjung-punjunjung ora dadi bot repot. Tetep krasa entheng sanggane.
(halaman 18)
Juru paniti enggal
nggelar racikan gamelan. Panggonan gamelan mawa landhesan klasa gumelar. Tumuli
ditata kanthi becik edi peni. Gamelan pepak, laras slendro lan laras pelog.
Pehing, saron, demung, lan slenthem dadi dagolongan kang disebut balungan.
Kethuk, kenong, kempul, gong katon mengkilap. Gayane wujud ratune nangaingukir
prada emas. Gambang kang digawe saka kayu walikukun ketog warna ireng
ngremengmeng merbawane. Kendhang, ketipung, batangan mapan ing tengah ngarep
nyedaki sing nonton. Tambur, rebab, suling njangkepi piranti. Kira-kira wancine
jam setengah lima sore, juru peniti gamelan rampung makarya. Nuli juru simping
wayang age-age nindakake jejibahane. Kelir digelar, debong, pring, pantek, tali
cumawis tan ana kang sisip. Kabeh lumaku nut rancangan sahawit. (halaman
57)
2.3 Hubungan
pengarang dan karyanya
Pengarang ingin mengangkat
kebudayaan Jawa yaitu seni wayang dan seni-seni lainnya seperti seni sungging,
seni joged, seni swara, seni sandiwara, seni dadtra, seni gendhing. Dan yang
paling ditonjolkan disini adalah seni wayangnya. Hal tersebut dapat dibuktikan
dalam kutipan sebagai berikut:
Wayang disimping
ngiwa nengen. Mula kawentas bala kiwa lan bala tengen. Simpingane jan endah
tenan. Gedhe cilikane wayang sarwo urut, mentut lan patut. Yakuwi sing diarani
seni adi luhung. Sapa wae kang mirsani, kepranan atine. Bala kiwa dumadi saka
wadya sabrang kang saperangan gedhe wujud buta rauksa. Watake buta buteng betah
nganiaya nilik saka wujude wae wis medeni nggegirisi. Sejekari bala tengen sing
racake dumadi saka kalangan satriya. Rupane bagus, andhap asor, merak ati.
(halaman 61)
3.1 Penutup/Pesan
Novel Jago Kluruk anggitan Hilda
Hananti ini sangat bagus untuk dibace karena menjelaskan tentang kehidupan
masyarakat Jawa yang berada dipedesaan yang hidup rukun dengan tetangganya dan
masyarakat lain. Dan menjelaksn pula tentang indahnya budaya dan kaya sastra
Jawa yang adi luhung dan penuh arti.
Langganan:
Posting Komentar (Atom)
Posting Komentar